Vilamartín de Valdeorras
SITUACIÓN
O concello de Vilamartín está situado no val central da comarca de Valdeorras, na conca do Sil. No que podemos contemplar unha variada orografía, cun relevo moi accidentado, con altitudes que van dende os 300 metros, ata os 1.540 de Montouto, en plena Serra dos Cabalos e da Lastra, onde aparecen filas de calizas e abundantes rocas de lousa, cuarzos e esquistos.
A abundancia de zonas húmidas fan que cada ano visítennos mais anátidas, como o bellísimo Somormullo Lavanco, garzas, cigoñas, galiñas de auga, etc..
Son tamén importantes as masas boscosas (castaños e pinares - silvestre e manso), proliferan os hongos.
Configuran, así, estas condicións, un espazo ideal para as prácticas deportivas e culturais, como o senderismo, o montañismo ou piragüismo, ao aire libre, ou deportes como a natación e o tenis, nas instalacións con que conta Vilamartín na súa área de recreo de Ou Bañadoiro.
Vista Parcial 01
O Quellón
DESCRICIÓN XEOGRÁFICA
Os fortes contrastes de relevo definen os trazos xeográficos do término ou inciden na organización do hábitat. Altitudes que oscilan entre os 300 metros (val do Sil) e os 1446 metros (pico Cónegas de Abedul), penétrannos nun territorio de pronunciados desniveles, resultando do xogo de bloques e da acción fluvial. Trátase dunha fosa tectónica percorrida polo Sil e polos seus afluentes e limitada ao norte pola Serra dos Cabalos(1236 metros) e a Encina de Lastra(1600 metros); e ao sur pola Serra do Eixe(1200 metros).
Estes parapetos rocosos e o embalse de Santiago no Sil, inflúen nos trazos climáticos, favorecendo a formación de microclimas húmidos con trazos continentales e unha forte impronta meditarránea apreciable na temperatura, nas precipitacións totais e na cuberta vexetal que combina especies frondosas como o castiñeiro ou o alcornoque con bosques repoblados de piñeiro negral.
RESEÑA HISTÓRICA
Vilamartín comparte o seu devir histórico coa Comarca, incrementando o seu legado patrimonial con interesantes achegas.
Diferentes culturas deixaron testemuños do seu asentamiento no municipio (petroglifos da Idade do Bronce, castros). A chegada dos romanos trouxo consigo a explotación mineira e dos auríferos do Sil, unidos por unha importante vía, a Vía XVIII ou Vía Nova de Braga a Astorga. Pero de maior transcendencia foi a fundación do convento dos Pais Trinitarios Descalzos en Correxais. Constan en documentos de 922, as posesións que o mosteiro de Samos tivo en Cernego, Leira e Arcos.
Da numerosas nobrezas asentadas no municipio, quedan magníficos pazos.
O decreto de 1811 que aboliu os señoríos xurisdicionais, introduciu na comarca novos aires liberais.
HISTORIA E ARTE
As noticias que de Villamartín temos ao longo do tempo, aínda que con constancia do paso dos Suevos, os Visigodos e pequena incidencia do románico, non se fan presentes á hora de que os Trinitarios Descalzos, que fan construír na parroquia de Correxais - zona privilexiada pola súa beleza paisaxística - un mosteiro que terá gran transcendencia como centro cultural no que se impartían ensinos tales como Filosofía ,Moral e Gramática.
Máis tarde a nobreza asentada no concello, déixanos como herdanza arquitectónica, a beleza dos seus pazos: en Portela, os de Camba e Valcarce, ou de Arcos, ou da Sierra de Quiroga en San Miguel e do de Arnado construído en forma de Castelo polo Conde Torre Penela no século XIX; monumentos que foron feitos para o pobo de Villamartín.
CULTURA E MONUMENTOS
As augas do Sil, ao seu paso por Vilamartín, rememoran vellas lendas aínda vivas no recordo, que fan referencia ao ouro (Valdegodos val de ouro, cada pena seu tesouro) ou a valentes cabaleiros como Roldán que acudiu a Valencia do Sil para salvar a tres princesas cativas de un mouro e convertidas en 3 pedras brancas, que aínda esperan o desencantamiento.
Os petroglifos e mámoas de Vilamartín, Valencia, Arnado, A Madalena; os restos romanos de aras, miliarios e explotacións auríferas (Córgomo e Valdegodos), fiestras prerrománicas..., remóntannos aos primeiros asentamientos. Recoletas e curiosas igrexas se dispersan polas parroquias. A de San Julián de Portela, santo ao que cariñosamente coñécese como "ou santo dá androlla", é unha orixinal construción románica con torre troncopiramidal e pinturas no seu interior; a de Córgomo é representativo do ámbito rural e conserva un calvario, baixo un arcosolio, de 1570.
O conxunto conventual de Correxais resulta de gran interese, que aumentaria coa súa rehabilitación. A igrexa de San Pedro conserva integramente o retablo maior cun completo programa pictórico. É esta unha das obras máis importantes da arte valdeorrés.
En Vilamartín o municipio valdeorrés con maior número de pazos e casas blasonadas, edificadas no material constructivo da zona: pizarra e conglomerado -pedra vermella- que destaca moi vistosa sobre a mampostería. Os pazos de Arcos, da Portela, de Outeiro, ostentan varios escudos de armas e airosas galerías nas súas fachadas, constituíndo interesantes exemplos de arquitectura civil. O pazo de Arnado ou Castelo de Torre Penela (século XIX), está situado nos terreos dun antigo priorato da Orde de Santiago. Como vixías, elévanse as súas dúas torres almenadas con calado central en forma de cruz. Nunca chegou a terminarse.
En torno ao Sil foi habilitado un sosegado paseo e un área recreativa e deportiva municipal con 7 hectáreas de extensión. Caza e pesca son deportes que poden practicarse nos seus cotos. Vilamartín alberga tamén atractivos recunchos paisaxísticos que nos brindan o goce da natureza, da montaña e do val, da beleza colorista e alegre que se percibe en cada mirada, e do tipismo dos seus pobos que se mimetizan coa paisaxe e conservan o gusto do tradicional. Son máis de 400 as "covas" ou bodegas destinadas á conservación dos seus viños. Estes bos caldos e a rica gastronomía axudan a repoñer forzas neste marco inagotable de descubrimentos.
CLIMA E MEDIO NATURAL
Estamos nunha das comarcas máis secas e calurosas de Galicia. É habitual a presenza de choivas suaves e neblinas que acubillan o val baixo, danlle un aire de misterio. Atopamos neves no inverno nos cumes das montañas. O clima extremo, común á Galicia interior, mediterráneo húmido con tendencia continental, no que temperaturas e precipitacións van graduándose, dende o fondo do val até a liña dos cumes.
No val do Sil, as temperaturas de abril de 15º C anticipan a chegada da primavera, as máximas estivais roldan os 38 º C. A pluviometría oscila entre 850 e 1000 mm. Cun período seco e asollado de maio a setembro.
Grazas á elevada humidade, a paisaxe mantense verde durante todo o ano cunha extensa masa forestal de case o 65%. A vexetación forestal está composta de aciñeiras, alcornoques, avellanos, oliveiras, carballos, castaños e piñeiros de repoboación, cumprindo estes últimos un importante papel de loita contra a erosión. Gran riqueza florística e diversidade vexetal unida a un gran patrimonio faunístico: aves rapaces, quirópteros e mamíferos carnívoros.
ECONOMÍA
Primeiro produtor europeo de lousa. é unha comarca rica en recursos naturais, a súa actividade económica baséase fundamentalmente e a explotación dos xacementos de lousas e calcarias, industrias subsidiarias como a hidroeléctrica e o viño.
GASTRONOMÍA
Gastronomía común ao resto de Galicia, sendo protagonista o porco. Son comúns na gastronomía doméstica, os embutidos adobados e curados ao fume, como o famoso botelo ou androlla.
FESTAS
As festas dos patróns e a feira do día 24 de cada mes sinalan as festividades locais. Cada parroquia celebra ao seu patrón e, entre todas elas, destacaremos as municipais de San Jorge (23 de abril) e a Festa da Familia en honor a Santa María Magdalena (22 de xullo), con comida campestre e actividades variadas, e os magostos en Baxeles, o día de San Martiño (11 de novembro). Citaremos tamén as patronales de Córgomo (Santa Marta 29 de xullo), Arcos (San Lourenzo 10 de agosto) e San Vicente de Leira (San Vicente 27 de setiembre). Finalmente mencionar a Festa dá Vendimia no mes de novembro.
Compre nombrar a "ruta das covas" que se fai o primeiro sábado do mes de agosto.
O Barrio da Rodeleira
O Barrio da Venta
O Bosquiño
Valdegodos
Vilamartín dende Correxais
Valdegodos, Córgomo, Baxeles e Portela dende Correxais
Vilamartín coa Magdalena
Outra de Vilamartin
Vilamartín con neve
(conste que non nevou a data de oxe,pero a petición no foro de algún Vilamartinés/esa que vive lonxe, aquí lle poño Vilamartín nevado)
(esta foto debe ser de vai 6 anos)
